«...Σε κάθε περίπτωση, η εκστρατεία του Χίτλερ στην Ελλάδα εξελίχτηκε προς όφελός μας, γιατί τα πυροβόλα που του ήταν απαραίτητα για την εισβολή στο Γιβραλτάρ δια μέσου της Ισπανίας  τα μετέφερε στα Βαλκάνια για να βοηθήσει τον Μουσολίνι...». Αυτά και πολλά άλλα γράφει μεταξύ άλλων ο τότε βρετανός πρεσβευτής στη Μαδρίτη, Σάμουελ Χόαρ, 1940-45, και τέως υπουργός Εξωτερικών στα απομνημονεύματά του «Ambassador in special mission», 1946.

Βαλκανικό όραμα

Οι Βρετανοί ενθουσιασμένοι από τις ελληνικές νίκες, βλέπουν ξαφνικά και αναπάντεχα να αιθριάζει ο κατασκότεινος ορίζοντάς τους και να ανοίγεται μπροστά τους η προοπτική δημιουργίας βαλκανικού μετώπου. Το βρετανικό όνειρο ήταν η είσοδος της Γιουγκοσλαβίας και της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό της Ελλάδος, της μοναδικής μαχόμενης στην Ευρώπη συμμάχου της Γηραιάς Αλβιόνας, για την ανάσχεση των Γερμανών.

Το οπλοστάσιο της Δημοκρατίας

Την βρετανική ιδέα την ενίσχυσαν και οι Αμερικανοί, ενώ, με πρωτοβουλία του Προέδρου Ρούσβελτ, ψηφίστηκε στις 11 Μαρτίου του 1941 στη Νομοθετική Επιτροπή των ΗΠΑ ο νόμος «Εκμισθώσεως και Δανεισμού», που επέτρεπε στον Πρόεδρο τη δωρεάν χορήγηση στρατιωτικής βοήθειας στη Μ. Βρετανία και την Ελλάδα. Παρόλα αυτά, η αποτυχία του Μετώπου οφείλεται κυρίως στην καθυστέρηση της γιουγκοσλαβικής επανάστασης και στον καιροσκοπισμό της Τουρκίας.

«Ιφιγένεια» το Αρχιπέλαγος

Πράγματι, από τις αρχές Μαρτίου του 1941 η τουρκική Κυβέρνηση, αναμένοντας την ελληνική κατάρρευση, άρχισε να προσανατολίζεται προς τον ακρωτηριασμό της Ελλάδος και στην αρπαγή των νησιών: Λήμνος, Χίος, Σάμος και Μυτιλήνη και δεν δίστασε να διαπραγματευτεί το θέμα με τους Βρετανούς, ερήμην της Ελλάδος. Το επιχείρημα: «ήταν προτιμότερο τα νησιά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων παρά στα χέρια των Γερμανών». Και η βρετανική Κυβέρνηση ήταν ευνοϊκή προς μια τέτοια λύση και, όταν άρχισε η γερμανική επίθεση, οι Τούρκοι απευθύνθηκαν στους Γερμανούς: να συμφωνήσουν στην κατάληψή τους από τους Τούρκους με αντίθετο πρόσχημα: «για να μην τα καταλάβουν οι Άγγλοι». Τις τουρκικές προθέσεις τις αποκαλύπτουν τα αποχαρακτηρισμένα Αρχεία του Φ.Ο. που δόθηκαν στη δημοσιότητα και αναδημοσιεύτηκαν από το Βάσο Τσιμπιδάρο, «Ακρόπολη», 17-20 Απριλίου 1977.

Η τουρκική πρόθεση να αποκτήσουν τα νησιά του Αρχιπελάγους ήταν απαρασάλευτη σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Και όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε, περιέβαλε στις αξιώσεις της και τα Δωδεκάνησα. Στις 28 Οκτωβρίου 1977, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, ναύαρχος Ιωάννης Τούμπας αποκάλυψε: «...Γνωρίζω ότι μέχρι το 1945 υπήρχαν εγγεγραμμένες πιστώσεις εις τον τουρικόν προϋπολογισμόν δια τούρκους νομάρχας εις τα τρία αυτά νησιά...».

Καταφύγιο: Το νησί της «Αναδυόμενης Αφροδίτης»

Η ανακίνηση όμως, του Κυπριακού και η αναζήτηση νέας έδρας της ελληνικής πολιτείας αποφασίστηκε τις μέρες που η χώρα αγωνιούσε από τη γερμανική εισβολή και την αντοζή της Κρήτης. Οι δύο κυβερνήτες έστρεψαν τα βλέμματά τους προς το νησί της «Αναδυόμενης Αφροδίτης». Ο Αλέξανδρος Κορυζής, πέντε μέρες προτού αυτοκτονήσει και ο Εμμανουήλ Τσουδερός στη συνέχεια: «...Θα μας εδίδετο ούτως η δυνατότης, εάν υποχρεωθούμε να υποχωρήσωμεν από ην Κρήτην, να καταφύγωμεν εκεί και να είμεθα Έλληνες μεταξύ Ελλήνων. Παντού αλλού θα είμεθα ξένοι πρόσφυγες...». Έθεσαν δηλαδή μια έμμεση, αλλά σαφή διεκδίκηση της Μεγαλονήσου. Εμμ. Τσουδερός: «Διπλωματικά παρασκήνια 1941-44, Αθήνα 1950, σ. 82.

«Από Πάλαιρετ, Αθήναι

Προς Φόρεϊν Όφφις

13 Απριλίου 1941

‘Ακρως Απόρρητον

Ο Πρωθυπουργός (Αλ. Κορυζής) μου είπεν, ότι η ελληνική Κυβέρνησις αποδίδει υψίστην σημασίαν, τόσον αυτή όσον και ο ελληνικός Λαός εις την απόκτησιν μικράς περιοχής, «έστω ενός μόνον χωρίου εις την Κύπρον», το οποίον θα ημπορούν να αποκαλούν ιδικόν των και εις το οποίον θα ηδύναντο να ασκούν δικαιοδοσίαν...»

Μακιαβελισμοί

Σύσσωμη η βρετανική Κυβέρνηση αντέδρασε και απέρριψε τις αιτιάσεις της συμμαχήτριας Ελλάδος. Φαινόταν εξωφρενική και παράτολμη για την βρετανική Αποικιοκρατόα η διατύπωση τέτοιων αξιώσεων από χώρα που κατέρρεε. Παρόλα αυτά, 34.833 Ελληνοκύπριοι εθελοντές συμμετείχαν στην πολεμική προσπάθειά της για τον κοινό Αγώνα: της Ανεξαρτησίας. Μαζί τους και ο μετέπειτα πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης σαν πιλότος βομβαρδιστικού της RAF.

Όταν δε φάνηκε το ενδεχόμενο ναζιστικής επιδρομής στη Μεγαλόνησο, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν και αργότερα πρωθυπουργός στα χρόνια του Αγώνα της Αυτοδιάθεσης και των απαγχονισμών νεαρών ελληνοκυπρίων, 1955-57, συνέταξε και υπέβαλε υπόμνημα στο Βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο:

«Απόρρητον

31 Μαϊου 1941

Πολεμικόν Συμβούλιον

Το μέλλον της Κύπρου

Υπόμνημα του υπουργού Εξωτερικών

Εάν οι Γερμανοί καταλάβουν την Κύπρον μία πιθανή ενέργεια από μέρους των θα είναι να εμφανισθούν ως ελευθερωταί που αποσκοπούν να παραδώσουν την νήσον εις την Ελλάδα ή μάλλον εις την «κυβέρνησιν» των Κουίσλιγκς που εγκατέστησαν εις τας Αθήνας...».

«...Πέραν των αναγκών της παρούσης κρίσεως, υφίσταται βάσιμος εκ πρώτης όψεως περίπτωσις δια την παραχώρησιν της Κύπρου εις την Ελλάδα υπό διασφαλίσεις μετά τον πόλεμον...»

«...Η Κύπρος προσεφέρθη το 1915 εις την Ελλάδα ως μέσον παρακινήσεώς της να εισέλθη εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν της Αντάντ και ότι τα τέσσερα πέμπτα περίπου του πληθυσμού της νήσου είναι ελληνόφωνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί...».

«...Θα πρέπει να προσπαθήσωμεν να πείσωμεν την Ελληνικήν Κυβέρνησιν πως εις την περίπτωσιν που οι Γερμανοί προβούν εις την προσφοράν των και η «κυβέρνησις» των Κουίσλιγκς εις τας Αθήνας αποδεχθή αυτήν, θα πρέπει ούτοι να απορρίψουν την αποδοχήν των τελευταίων και να δηλώσουν ότι αρνούνται να εξετάσουν οιονδήποτε σχέδιον κατά το οποίον η Ελλάς θα παρελάμβανε την Κύπρον από τας χείρας των Γερμανών...».

«...Θα πρέπει να προβώμεν εις την προσφοράν μας προτού οι Γερμανοί προβούν εις την ιδικήν των και θα πρέπει μάλλον να πέσωμεν μέσα εις τον λάκκον που θα έχωμεν ανοίξει οι ίδιοι, εάν απεκαλύπτετο ότι οι Γερμανοί δεν είχαν ποτέ οιανδήποτε πρόθεσιν να προβούν εις την προσφοράν των.

Υπουργείον Εξωτερικών

31 Μαϊου 1941

Άντονυ Ήντεν».

Η Μεγάλη Νύχτα

Η αυλαία της πρώτης πράξης του ελληνικού δράματος έπεσε με την πτώση της Κρήτης στις 31 Μαϊου 1941. Από την επομένη απλώθηκε το σκοτάδι της «Μεγάλης Νύχτας», της Σκλαβιάς, των ομαδικών εκτελέσεων, της πείνας και της Αντίστασης.

«Ύβρις»

Η δε αποικιοκρατική γραφειοκρατία του Φ.Ο. ανησυχούσε μήπως οι Έλληνες ξαναθέσουν το Κυπριακό. Αυτό φαίνεται από το υπόμνημα που βρίσκεται στα Αρχεία του. Το συνέταξε ο Ρ, Ουώρνερ, ανώτερος υπάλληλος τότε του ελληνικού τμήματος:

«...Είναι πιθανόν ότι η ελληνική Κυβέρνηση θα επαναθέση το Κυπριακόν.Η Κύπρος είναι το ισχυρότερο ατού εις τα χέρια μας, το οποίον θα χρησιμοποιήσωμεν εις την προσπάθειαν να διατηρήσωμεν εις το εξωτερικόν την ελληνικήν καλήν θέλησιν και την ναυτιλίαν...».

Η αλήθεια είναι ότι 500 εμπορικά πλοία και 20.000 Έλληνες ναυτικοί αρμένιζαν τις θάλασσες και τους ωκεανούς μεταφέροντας τρόφιμα και πολεμικό υλικό για την αποκλεισμένη και τόσο σκληρά δοκιμαζόμενη Μ. Βρετανία από τα γερμανικά υποβρύχια και όχι μόνο, όπως και τον εφοδιασμό ολόκληρου του συμμαχικού Αγώνα.

Η τιμή μιας Αυτοκρατορίας

Λίγο μετά τον πόλεμο:

«...Ο λαός, που ορθώθηκε σύσσωμος, σύψυχος, με τέτοια εθνική υπερηφάνια και ηθική ανάταση, στις πιο κρίσιμες ώρες του πολέμου, κι έσωσε την τιμή του κόσμου, περνάει τώρα μια από τις μοιραίες, αποκαλυπτικές δοκιμασίες, όπου θα ξεφανερωθεί η γνησιότητα ή το κίβδηλο της αρετής του...». «...Πως αντικρύζει η βρετανική Αυτοκρατορία την τραγική ετούτη στιγμή όπου κρίνεται η αρετή της; Αλίμονο, με μέσα ανάξια ενός μεγάλου έθνους. Με την άναντρη σιωπή στην αρχή κι ύστερα με την ψευτιά, με την συκοφαντία, με τη βία. Κρύβει το πρόσωπό της η ντροπή και φεύγει μακριά από τα’ ατιμασμένα γραφεία του Φόρεϊν Όφις...»

Νίκος Καζαντζάκης

 ΥΣΤΕΡΓΡΑΦΟ: Εξήντα μέρες προτού τελειώσει ο πόλεμος, ο τούρκος Πρωθυπουργός Σουκρού Σαράκογλου με ύφος πολέμαρχου, κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία: «Η Τουρκική Δημοκρατία από τις πρώτες στιγμές με τις δηλώσεις της, τα όπλα της και την καρδιά της ήταν στο πλευρό των δημοκρατικών εθνών».

ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ