Χωρίς μυρτιά δεν γίνεται κανένα πανηγύρι...

Η εκκλησία καθαριζόταν, ασπριζόταν με ασβέστη, τα δάπεδα γέμιζαν με δαφνόφυλλα και οι εικόνες με μυρτιές.  Το τελετουργικό περιελάμβανε ολονύχτια αγρυπνία στην οποία συμμετείχαν ιερείς από τα γύρω χωριά. Την ημέρα της εορτής η εκκλησία γέμιζε πιστούς που τις περισσότερες φορές ξεκινούσαν από τα χωριά τους ξημερώματα ξυπόλυτοι  με τα παπούτσια, το κρασί και το ψωμί φυλαγμένα σε μια σακούλα. Πριν μπουν στο χωριό και εκεί όπου άρχιζαν οι σαρτσάδες, έβαζαν τα -πολύτιμα- παπούτσια τους, ξεσκονίζονταν και οι γυναίκες φορούσαν το καλό τους  κεφαλομάντηλο.
Μετά το τέλος της λειτουργίας οι πιστοί εξερχόμενοι από το ναό παραλάμβαναν ένα τριγωνικό κομμάτι άρτου ή ένα μικρό αρτόπουλο που συχνά προσέφεραν οι επαγγελματίες στον προστάτη Άγιό τους (η οικογένεια ενός ναύτη στη γιορτή του Αι Νικόλα, προσέφερε άρτους για ήσυχες θάλασσες, ο φούρναρης του χωριού στη γιορτή του προστάτη των αρτοποιών, του Αγίου Παντελεήμονος κ.λ.π.). Τάματα έκαναν και όσοι πιστοί θεωρούσαν ότι ο τιμώμενος άγιος τους βοήθησε σε κάποια αρρώστια ή αναποδιά. Έτσι προσέφεραν προσωπικά τους τιμαλφή (καδένες, σπίλες, μποκολέτες, δαχτυλίδια) καθώς και μικρά "τάματα" συνήθως από ασήμι στα οποία ήταν σκαλισμένο ένα μέλος του σώματος (χέρι, μάτια, πόδι) που θεραπεύτηκε με παρέμβαση του αγίου...Στο προαύλιο της εκκλησίας (ή και στο χώρο που θα πραγματοποιούνταν το πανηγύρι) βρίσκονταν οι μαγαζάτορες του χωριού που κουβάλαγαν εκεί μερικές μπουκάλες με ούζο, μαστίχα, κονιάκ κ.α. Κοντά τους και οι πλανόδιοι φωτογράφοι αλλά και οι πραμματσούληδες με τους ψαράδες γεμάτους με πολύχρωμα μαντίλια, ροκέτες και σκαρτσούνια του εμπορίου.

Κάτω από τους ελαιώνες

Οι προερχόμενοι από μακρινά χωριά κατά το μεσημέρι πήγαιναν σ΄ ένα σιάδι όπου έστρωναν  για να φάνε το λιτό μεσημεριανό τους γεύμα. Στη συνέχεια έριχναν κι ένα μπουζελότο κάτω από τον βαθύ ίσκιο μιας ελιάς. Νωρίς το απόγευμα ξεκινούσε το γλέντι. Αυτοί που έψηναν αρνιά ή πουλούσαν κρασί έστηναν τα "παβιόνια" τα οποία διακοσμούσαν με δάφνες, μυρτιές και λιθογραφίες βασιλιάδων. Έξω άπλωναν μπάγκους και τραπέζια με βράχλα πάνω στα οποία τοποθετούσαν τα ψημένα αρνιά και τις χορδές. Από εκεί θα περνούσαν όλοι οι πανηγυριώτες, αφού έπρεπε να αγοράσουν έστω και μερικά γραμμάρια "για το καλό τσι μέρας". Αυτά τα πρόχειρα μαγαζιά κατέγραψε στο χρονικό του και ο Andre Gasset Saint - Sauveur: ¨Στο προαύλιο έστηναν μια παράγκα, κλειστή από όλες τις πλευρές με σανιδώματα και σκεπασμένη με καραβόπανο. Στα εσωτερικά τοιχώματα κρεμούσαν κιλίμια και στις τέσσερις γωνίες πάνω σε καδρόνια ανέμιζαν σημαίες. Ολόκληρη η εξέδρα ήταν καταστόλιστη εξωτερικά με πράσινο και στο εσωτερικό με ζωγραφιές κάθε λογής που έστελναν οι πολίτες. Ήταν μια παράξενη καλλιτεχνική έκθεση. Το ιερό, το χριστιανικό, ανακατεύονταν με το βέβηλο και το ειδωλολατρικό. Πλάι σε μια κλαίουσα Μαγδαληνή ή μια Παναγία, η Λαϊς έδειχνε τις πληθωρικές της χάρες. Κι ενώ το βλέμμα αναπαυόταν σε ένα παρηγορητικό τοπίο, ξαφνικά έπεφτε πάνω σε ένα πεδίο μάχης. Εδώ το πορτραίτο ενός βασιλιά, μιας βασίλισσας, εκεί μια σκηνή καπηλειού. Μέσα σ΄ αυτή την περίεργη αίθουσα χόρευαν υπό τους  ήχους της πίπιζας και του νταουλιού. Ένα από τα πιο αγαπημένα παιγνίδια σ΄ αυτά τα πανηγύρια ήταν το "πέντε με μία". Στη μια πλευρά ενός τραπεζιού υψωνόταν μια μικρή κούφια κολώνα. Στη βάση της είχε μια τρύπα που επικοινωνούσε με το τραπέζι. Έριχνες από πάνω ένα βώλο και για να κερδίσεις έπρεπε ο βώλος, βγαίνοντας στο τραπέζι για να σταματήσει πάνω σε μια κάρτα με τον αριθμό πέντε. Ένα ακόμη παλιό παιγνίδι, βενετσιάνικης καταγωγής ήταν "το δέντρο της αφθονίας". Κάρφωναν τον κορμό ενός ψηλού κυπαρισσιού, τον άλειφαν με λίπος και στην κορφή κρεμούσαν διάφορα τρόφιμα (λουκάνικα, σαλάμια κ.α.) τα οποία αποκτούσε ο πρώτος που θα κατάφερνε να φθάσει στην κορυφή.

Κουτσούλοι πιπεράτοι και άλλες νοστιμιές...

Βέβαια, η μικρή πανηγυριώτικη αγορά είχε απ΄ όλα: κουτσούλους πιπεράτους, πολύχρωμα μεγάλα κουλούρια περασμένα σε σπάγκο, σύκα, παυλόσυκα, καρπούζια, παστέλια, μπισκότα, μικρά λάτινα παιχνίδια, τύχες, χάρτινες εικονίτσες και ψεύτικα σταυρουδάκια.

Η μουσική, απαραίτητο στοιχείο του γλεντιού, δεν ήταν υποχρέωση του εκκλησιαστικού συμβουλίου, της κοινότητας ή κάποιου πολιτιστικού συλλόγου. Ευκαιριακές κομπανίες που συνήθως αποτελούνταν από βιολί, κιθάρα και ακορντεόν, έρχονταν από τα γύρω χωριά, σημάδευαν την περιοχή που θα έπαιζαν και στη συνέχεια έστηναν τον δικό τους χορό. Έτσι μπορούσαν να στηθούν τόσοι χοροί όσες ήταν και οι ορχήστρες. Οι μουσικοί δέχονταν παραγγελιές απ΄ αυτούς που ήθελαν να σύρουν το χορό της αρεσκείας τους. Σ΄ αυτόν συμμετείχαν μόνο αυτοί που ήθελε ο παραγγελιοδόχος. Οι οργανοπαίχτες τα χρήματα που μάζευαν, για να μην "κάνουν φτερά", τα τοποθετούσαν στο ηχείο της κιθάρας.

Συνήθως κάθε κομπανία έπαιζε τους χορούς της περιοχής του. Έτσι οι Γαστουριώτες έπαιζαν τον Γαστουριώτικο, οι Κατωμερίτες τον Κατωμερίτικο κ.λ.π.  Εκτός βέβαια από το χορό και το γλέντι στα πανηγύρια οι νέοι της παντρειάς πήγαιναν να βρουν το ταίρι τους. Τα κορίτσια φορούσαν λευκό μαντίλι για να καταλαβαίνουν οι άντρες ότι είναι λεύτερες. Οι νιόπαντρες για να δείξουν σ΄ όλους τον ¨ανθόσπαρτο" έγγαμο βίο τους αλλά και το ...βιός τους, κρεμούσαν όλα τους τα χρυσαφικά, τα πιο φανταχτερά τους ρούχα, τα πεσελιά και το πολύχρωμο φιόρι στο κεφάλι τους. Αυτή η ενδυμασία καθιερώθηκε τα κατοπινά χρόνια ως η στολή των κερκυραίων.
Για να λύσουν το πρόβλημα του φωτισμού σε ορισμένα χωριά συνήθιζαν εν είδη εθίμου, να μαζεύουν δεκάδες γιομάρια από κλαδιά και περνάρια και να δημιουργούν τεράστιες φωτιές που κρατούσαν όλη τη νύχτα.

Ανόθευτη χαρά και αγροτικά φαγοπότια...

Την εποχή της ενετοκρατίας το μεγαλύτερο πανηγύρι την πόλη ήταν αυτό του Αγίου Αθανασίου (η εκκλησία αυτή που σήμερα δεν υπάρχει, βρίσκονταν πάνω από το παλιό Γυμναστήριο) και της Αγίας Τριάδας στη Γαρίτσα. Την εποχή της Αγγλοκρατίας τα πανηγύρια έφθασαν στην κορύφωσή τους. Οι Άγγλοι συμμετείχαν σ΄ αυτά και πολλές φορές είχαν και την ευθύνη της οργάνωσής τους. Χαρακτηριστικό είναι και τα ρεπορτάζ της εφημερίδας ¨Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Ionie" για το πανηγύρι της Ανάληψης: "Το πανηγύρι της Ανάληψης που γίνεται κάθε χρόνο στους ομώνυμους λόφους, που βρίσκονται σε απόσταση περίπου ενός μιλίου από τη χώρα, στάθηκεν εφέτος περισσότερο από κάθε άλλη φορά χαρούμενο και πολυάνθρωπο.  Τέτοια ήταν η κοσμοσυρροή ώστε θα μπορούσε να πει κανείς πως ο πληθυσμός ολόκληρου του νησιού συγκεντρώθηκε σ΄

εκείνη τη χαριτωμένη τοποθεσία..." Πέντε χρόνια αργότερο στην ίδια εφημερίδα και για το ίδιο πανηγύρι σημειώνεται ότι: ¨Το πανηγύρι έπεσε Πέμπτη, 15 Μαΐου, ευνοήθηκεν απ΄ την καλοκαιρία και

πλαισιώθηκεν απ΄ τη γενική ευθυμίαν ενός μεγάλου πλήθους πανηγυριστών που σύντρεξαν απ΄ τη χώρα κι΄ από τα μακρυνότερα χωριά. Οι εθνικοί χοροί ενωμένοι με το τραγούδι και την μουσική, η κάλυψη όλου του λόφου απ΄ ένα πλήθος ενθουσιασμένο απ΄ τη πιο ανόθευτη χαρά και τα΄ αγροτικά φαγοπότια, πάνω στο καταπράσινον έδαφος, παρουσίαζαν στην όραση ένα πλάνο θέαμα... Την ίδια ημέρα η Εξοχότητά του ο Μ. Αρμοστής και η λαίδη Adam έδωκαν ένα πλουσιότατο γεύμα σε μια εκλεκτή συντροφιά, σε μια ωραιότατη τοποθεσία κοντά στο λόφο της Ανάληψης, το βράδυ δε η λαίδη Adam κάλεσε σε ένα χορό στο οίκημα (Μον Ρεπό) του κήπου της μια πολυάνθρωπη συντροφιά...". Οι Άγγλοι προφανώς για να ...ευχαριστήσουν τους ιθαγενείς όχι μόνο πήγαιναν  στα πανηγύρια αλλά έβαζαν και τις γυναίκες τους να φορούν τοπικές ενδυμασίες.

Κάθε χωριό και πανηγύρι

Τα διασημότερα πανηγύρια του προηγούμενου αιώνα στην πόλη και τα προάστια ήταν: Των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου, της Παναγίας, στο Μαντούκι, της Αγίας Παρασκευής στην Πόρτα Ρεμούντα, του Αγίου Σπυρίδωνος, στο Σαρόκο, και της Βλαχέρενας στη Γαρίτσα.
Στην περιφέρεια, σύμφωνα με έναν κατάλογο που συνέταξε ο Γ. Μπουνιάς την δεκαετία του ΄50 στα χωριά γίνονταν τα εξής πανηγύρια: Αγ. Παντελεήμων (3 πανηγύρια), Άγιος Αθανάσιος (2), Άγιοι Δούλοι (2), Αγραφοί (3), Αγρός, Αυλιώτες, Αρκαδάδες (3), Ασπιωτάδες, Αντιπερνοί, Αγ. Γεώργιος, Αλειμματάδες, Αρμενάδες, Αγ. Μάρκος, Αφιώνας, Βελονάδες (2), Βαλανιό, Βιτουλάδες, Βατωνιές, Βίστωνας (2),Γαβράδες, Γιμάρι, Δουκάδες, Επίσκεψη (2), Ζυγός, Κυπριανάδες (2), Κουναβάδες, Κληματιά (2), Καβαδάτες, Κορακιάνα (2), Καρουσάδες (4), Κασσιόπη (2), Κοψοχειλάδες, Καστελάνοι, Καβαλούρι, Κρήνη, Λάκωνες, Λούτσες, Λαύκι, Μαλακιοί, Μαγουλάδες(3), Μεσαριά, Μανατάδες, Μακράδες (3), Νυμφές (4), Νησάκι, Ξανθάτες (2), Ομαλή, Περλε-ψιμάδες, Παλαιοκαστρίτσα (2), Πυργί, Πετάλια, Πάγοι (4), Πρινίλλας, Περίθεια (3), Περουλάδες, Ρόδα, Σκριπερό, Τρουμπέτα, Σγουράδες (2), Σπαρτίλας, Στρινίλας (3), Σφακερά, Σιδάρι, Σωκράκι, Σινιές, Ύψος, Χωρεπίσκοποι. Ο Μπουνιάς καταγόμενος από την Β. Κέρκυρα καταγράφει τα πανηγύρια της περιοχής του. Ξακουστά όμως ήταν και τα πανηγύρια και των χωριών: Αγ. Ματθαίος, Βιρός, Γαστούρι, Κάβος, Καλαφατιώνες, Καστελάνοι Μέσης, Μοναστήρι Μυρτιώτισσας, Πέλεκας, Σιναράδες, Τεμπλόνι, Ψωραροί (σημερινός Άγιος Προκόπιος).
Σήμερα και σύμφωνα με τους μικροπωλητές που γνωρίζουν όλα τα πανηγύρια, το μεγαλύτερο σε συμμετοχή κόσμου είναι αυτό  του Προφήτη Ηλία του «Γκρίνιαρη» (ονομάστηκε έτσι για τα συχνά επεισόδια που δημιουργούσαν οι μεθυσμένοι πανηγυριστές) που πραγματοποιείται στις 20 Ιουλίου. Σύμφωνα με την παράδοση εκτεταμένα επεισόδια προκαλούνταν και στο πανηγύρι της Ανάληψης στο οροπέδιο των Αγίων Δέκα. Για τον λόγο αυτό ...γκρέμισαν την εκκλησία και τις εικόνες τις μετέφεραν στο μοναστήρι του Παντοκράτορα και στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία

Τα επεισόδια στα πανηγύρια θα πρέπει να ήταν συνηθισμένο φαινόμενο αφού ακόμη και ο Sauveur σημείωνε ότι οι ¨Έλληνες των Επτανήσων κυκλοφορούσαν όλοι αρματωμένοι, σε κάθε πανηγύρι υπήρχαν στρατιωτικά τμήματα που φρουρούσαν για την τάξη".
Τα κερκυραϊκά πανηγύρια στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, σε άλλες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες  άρχισαν να χάνουν την αίγλη τους. Από την δεκαετία του ΄80 άρχισαν ξανά να πληθαίνουν, τα μάτια και το ενδιαφέρον του κόσμου όμως ήταν πια στραμμένα σε άλλες σειρήνες...
 
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ